Grotemensenboek over autisme

Iedereen autistisch, is de titel en hij noemt het zelf een ‘echt grotemensenboek’. De aanleiding was wat minder vrolijk. Na een aantal keren door overbelasting te zijn getroffen, had hij de diagnose autisme gekregen, vertelde hij mij een aantal jaar geleden aan de telefoon. Na heel wat jaren zijn kantoordeler geweest te zijn in De Stichtse Hof, was dat ook voor mij een grote verrassing. De term was nooit bij mij opgekomen in het plezierige collegiale contact met Gijs. Nou ben ik zeker geen expert op dit gebied. Na de heldere uitleg over autisme bij ouderen door verpleegkundig specialist Saskia Bouwens op een PgD-studiemiddag in 2017, had ik er wel meer oog voor gekregen in mijn werk. Ik zag hoe mensen met wat ‘autistische kenmerken’ zich moeilijker aanpasten aan hun dementie of aan het leven in een verpleeghuis. Of in de knel kwamen in de relatie met hun partner met dementie. Maar ook dat er collega’s zijn, die wat meer op feiten en minder op relaties gericht zijn. En toen in 2020 een nieuwe versie van de HAP verscheen, hadden we in de ouderenpsychologie een mooie nieuwe mogelijkheid om een betrouwbare indicatie voor autisme bij onze oudere cliënten te krijgen.

Dan is er nu dus dat boek, Iedereen autistisch, en dan gaat pas echt een deur open naar de wereld van autisme en zie je ineens de enorme complexiteit van het thema. Allereerst moet gezegd: het is een heerlijk boek om te lezen! Gijs vertelt zeer openhartig over zijn levensgeschiedenis, dagelijkse beslommeringen en zijn eigen vermeende autisme. Daarmee lijkt hij een wat vergeten methode om psychologische kennis te vergaren te hebben afgestoft: de introspectie. Het maakt het boek levendig en zelfs spannend. De insteek is bovendien ontwikkelingsgericht en contextueel en dat past helemaal bij ons denken in de ouderenpsychologie. Maar wat het boek vooral zo bijzonder maakt is de geweldige schrijfstijl. Gijs is een taalvirtuoos, hij verzint nieuwe woorden en begrippen die meteen aanspreken, zoals zweefneverig, stinkseizoen en vrolijk sollicitatiecircus. Hij gebruikt humor, lichtvoetigheid en zelfspot en wendt zich regelmatig direct tot de lezer (riemen vast!).

Maar uiteindelijk gaat het ons als psychologen natuurlijk om de inhoud, de kennis, wat leren we ervan? Iedereen autistisch biedt een grote rijkdom aan ideeën, theorieën en inzichten. Een flinke breinkraker voor psychologen. Niet alleen worden vraagtekens gesteld bij de gangbare diagnostiek van autisme, maar ook van andere mentale stoornissen. Gaat het niet veeleer om variaties op een thema, graduele verschillen in hoe we de wereld waarnemen en erop leren te reageren? En maken de omstandigheden dan niet vooral of we er goed mee kunnen leven of vastlopen? Belangrijke vragen, die aansluiten bij een humane, persoonsgerichte kijk op de mens en het vakgebied psychologie. Hij verlegt ook de aandacht voor prikkelverwerking, veel in het nieuws, van hoeveelheid prikkels naar de voorspelbaarheid ervan en onderbouwt deze ideeën vanuit de theorie van predictive coding. En hij doet bespiegelingen over de mensheid in zijn algemeenheid: ’We zijn als soort eigenlijk veel te primitief voor de totaal supersonische wereld die wij inmiddels voor onszelf gecreëerd hebben.’  Die constatering ontschuldigt enorm: we klungelen allemaal maar wat aan en dat is ons als individu niet te verwijten! Kortom: een walhalla aan nieuwe inzichten en inspiratie om op door te denken.

Slechts één aspect van het boek stelde mij teleur; de ouderenpsycholoog Gijs Lauret lijkt te zijn verdrongen door de autismekenner. Mijn vragen over de relatie tussen autisme, dementie en angst of agitatie zijn niet beantwoord. Een handreiking voor de begeleiding van de door mij als autistisch ingeschatte mantelzorger geeft het boek niet. Misschien kunnen we deze vragen nog eens op een PgD-studiemiddag aan Gijs voorleggen of verschijnt er nog een deel 2 met nog meer theorie en verdieping? Voorlopig wil ik Gijs complimenteren met zijn prestatie en raad ik alle collega’s aan het boek aan te schaffen en te lezen: ter lering én vermaak!