In de taal van het zorgteam

Op woensdag 4 juni 2025 vond de drukbezochte PgD-Studiemiddag ‘In de taal van het zorgteam’ plaats in Houten. De voorbereidingen en presentatie waren in handen van Esmee Luijten, medewerker van de PgD. Sprekers en workshopbegeleiders waren: Daphne Bui, werkzaam bij Vivium Zorggroep, Anna Boom van Careyn (regio Utrecht Stad) en Gerrie Oosterhagen van WoonZorg Flevoland. Ze benaderen het thema elk vanuit een originele en boeiende invalshoek. Centraal stonden verbindend begeleiden, het schrijven van benaderingsplannen, het belang van eenvoudige taal, het werken met signaleringsplannen en goede samenwerking tussen zorgteams en psychologen.  

Daphne Bui: Ondersteunen van het zorgteam  

Daphne, docent van de PgD-cursus Begeleiden van verzorgende teams (BVT), werkt inmiddels tien jaar als psycholoog in de ouderenzorg. Zij vertelt dat zij het schrijven van benaderingsplannen voor bewoners van verpleeghuizen met dementie nog steeds uitdagend en afwisselend vindt. Het doel is steeds het welzijn van bewoners te bevorderen, samen mét het zorgteam. Dit vraagt om een brede blik en een voortdurende zoektocht naar wat er allemaal mogelijk is. Het werk biedt geen ruimte voor routine: elke situatie is een nieuwe puzzel. Kwaliteit van leven en leefplezier van bewoners staan centraal, maar tegelijkertijd werken we aan het werkplezier en de ervaren competenties van verzorgenden. Via adviezen, benaderingsplannen en signaleringsplannen wordt het team ondersteund. Oplossingsgericht denken staat centraal: het zorgteam heeft vaak zelf goede oplossingen, maar herkent ze niet altijd. Als psycholoog kan je het team ondersteunen om zelf tot die antwoorden te komen. De kunst is waardevolle, haalbare en meetbare doelen op te stellen en het team goed te betrekken via omgangsoverleg en evaluatiemomenten. En jouw rol als psycholoog is hierbij telkens de processen verbinden, begrijpen en toevoegen afwisselen. Regelmatig overleg met het zorgteam is een absolute voorwaarde voor effectieve samenwerking. Het is belangrijk gezamenlijk kritisch en contextueel te kijken naar ons eigen gedrag en de reacties die we hiermee oproepen bij bewoners. Aan wiens wensen werken we? Van bewoner, familie, onszelf, het management? Daphne ziet zichzelf als brug tussen zorgteam en management, waarbij zij signalen van het team verwoordt richting het management.  

Anna Boom: Begrijpelijke taal  

Anna Boom is orthopedagoog-generalist en gz-psycholoog en heeft vóór haar overstap naar de ouderenzorg onder meer in de verstandelijk gehandicaptenzorg gewerkt. Zij wijst op het belang van begrijpelijke taal. Veel zorgmedewerkers zijn MBO-opgeleid en teksten op een academisch niveau sluiten niet altijd goed aan. Naast tijdgebrek is de slechte leesbaarheid van plannen een van de redenen dat ze niet gelezen, onthouden of uitgevoerd worden. De Nederlandse overheid raadt aan alle teksten op B1-niveau te schrijven, terwijl psychologen vaak C1 of C2 niveau gebruiken. Anna adviseert dan ook: houd het kort, concreet en duidelijk. Gebruik korte zinnen, één boodschap per zin en schrijf in actieve taal. Ze gebruikt in scholingen wel eens de opdracht: Wat zou je een verzorgende als advies toeroepen als je langskwam op de fiets? Bijvoorbeeld: neem de leiding! Of: maak eerst contact! Ook het gebruik van pictogrammen, opsommingstekens en steekwoorden kan informatie toegankelijker maken. Moeilijke woorden kan je vaak vervangen door eenvoudiger taal, bijvoorbeeld; ‘vriendelijk vragen’ in plaats van 'verzoeken' en 'over' in plaats van 'omtrent'. Vragen stellen in de tekst maakt nieuwsgierig en trekt aandacht. Bijvoorbeeld: Hoe kunnen we mevrouw Jansen het beste helpen met eten? Ook Anna benadrukt het grote belang van het gesprek met het zorgteam, naast of zelfs in plaats van het geschreven woord. Teksten moeten ondersteunend zijn aan het werk en niet een doel op zich. Zie voor meer communicatietips de bijlage ‘B1 richtlijn leesbare teksten’. 

Gerrie Oosterhagen: Signaleringsplannen 

Gerrie Oosterhagen heeft als psycholoog ruim twintig jaar ervaring in de ouderenzorg. Zij vertelt hoe ze in haar dagelijks werk aansluit bij wat zorgmedewerkers al goed kunnen: signaleren. Verzorgenden signaleren voortdurend van alles op het gebied van stemming en gedrag, maar weten niet altijd wat ze met die signalen moeten doen of wat die signalen betekenen. Het lichaam van de bewoner vertelt vaak diens (onbewuste) verhaal. Als psycholoog kun je verzorgenden helpen deze signalen te interpreteren, bijvoorbeeld door ze in verband te brengen met kennis over stressreacties. Stress wordt zichtbaar in gedrag: we zien dat mensen vluchten, vechten of bevriezen. We kunnen de mate van stress vertalen in groen, oranje, rood. In ‘rood’ (hoogste stressniveau) is contact eigenlijk niet mogelijk. De regel die Gerrie deelt met haar teams is: ‘Alleen in groen kun je iets doen’. Signaleringsplannen kun je samen met een zorgteam heel concreet maken: wat zie je, wat zijn triggers waardoor een stressreactie optreedt? Maar minstens zo belangrijk: wat zijn de ‘glinsteringen’: acties die bewoner helpen meer veiligheid te ervaren en dus van rood weer terug naar oranje of groen te komen. Gerrie koppelt stressreacties en signaleringsplannen ook aan zorgmedewerkers zelf. Als zij zich niet veilig voelen, is er geen goede zorgrelatie mogelijk en zullen verzorgenden ook niet afstemmen op de behoeften van hun bewoners. Als verzorgenden aandacht krijgen voor hun eigen stressniveau en weten hoe zij zelf ‘in groen’ kunnen blijven of komen, is zogenaamde co-regulatie van stressreacties mogelijk: bewoner en begeleider hanteren samen de stress die de bewoner ervaart. 

Nogmaals Anna Boom: Matchen 

Het tweede deel van de presentatie van Anna Boom gaat over matchen: een symbool of ander beeld koppelen aan een tekst. Dit maakt dat mensen gemakkelijker begrijpen, onthouden en leren toepassen wat er gezegd of geschreven is. In haar eigen organisatie Careyn experimenteert Anna momenteel met het gebruik van een aantal basisbenaderingen met elk hun eigen kleur, om adviezen meer visueel en minder verbaal te maken. Een aantal basisbenaderingen zijn bijvoorbeeld sturend, uitnodigend, warm of begrenzend en bij ieder van die basisbenaderingen hoort een kleur met een basiszinnetje of pictogram. Zo'n ‘benaderingsplan’ kan je plastificeren en bijvoorbeeld in een kast op de kamer van bewoner ophangen. Verzorgenden denken enthousiast mee over de beste wijze van werken hiermee, zodat het systeem nog steeds verbetert. In samenwerking met een van haar collega's integreert Anna nu inzichten uit de Roos van Leary in de benaderingswijzen. Na afronding van de pilot hoopt Anna hier nog meer over te kunnen delen. 

De workshops 

In de 3 leerzame workshops gingen we aan de gang met verschillende vraagstukken: 

• Hoe motiveer je een zorgteam om een extra stapje voor een bewoner te zetten, terwijl ze al hoge werkdruk ervaren? 

Belangrijkste conclusie: niemand zit erop te wachten werk uit te voeren dat een ander je opdraagt. Denk mee met het zorgteam, maar zorg ervoor dat oplossingen, acties en plannen van hen zijn en niet van ons. 

• Hoe schrijf je een benaderingsplan op B1 niveau? 

Begin maar eens met tellen van het aantal woorden in één zin. Sommige aanwezigen kwamen wel tot 50 woorden, terwijl het advies is: maximaal 12. En blijf de gebruiker in gedachten houden als je schrijft. Het gaat er niet om wat jij kwijt wilt, maar wat zij willen weten. 

• Hoe stel je een signaleringsplan op met triggers en glinsteringen? 

Oefen maar eens met je eigen signaleringsplan: Wat zijn voor jou triggers? Hoe kunnen anderen zien aan jouw gedrag en aan jouw lichaamsreacties dat jij stress ervaart? En wat kun je doen om de spanning af te laten vloeien? 

Conclusies  

Effectieve communicatie over bewoners in de ouderenzorg vraagt om taal op maat. Het zorgteam staat centraal: door aan te sluiten bij hun taal, behoeften en beleving, ontstaat ruimte voor verbinding, werkplezier en betere zorg voor bewoners.  

Geef als psycholoog praktische, concrete adviezen, ga erover met elkaar in gesprek en blijf dat doen. Wees in je houding verbindend en motiverend. Ook is het goed aan te sluiten bij competenties die verzorgenden vaak al bezitten, zoals het signaleren van veranderingen in het gedrag van bewoners. Werken met signaleringsplannen geeft verzorgenden inzicht in zowel de stressreacties van bewoners als hun eigen stressniveaus. Als verzorgenden leren hoe zij deze stress kunnen interpreteren en beïnvloeden, zal de zorgrelatie verbeteren. Verbindend werken, zoeken naar oplossingen die zorgteams zelf aandragen, inzicht geven in stressreacties en het gebruik van eenvoudige of beeldende taal: het zijn goede werkwijzen om de kans te vergroten dat plannen worden begrepen, onthouden én uitgevoerd.  

De studiemiddag gaf veel nieuwe inzichten en stof tot nadenken. Met dank aan drie gedreven collega's, die ons enthousiast maakten voor hun manier van kijken en communiceren.